საქართველოს უძველეს საგანმანათლებლო კერათა შორის იყალთოს მონასტერი განსაკუთრებულ ადგილს იკავებს. კახეთის გულში, თელავიდან სულ რაღაც 12 კილომეტრში აღმართული ეს სამონასტრო კომპლექსი არა მხოლოდ სულიერების სავანე, არამედ შუა საუკუნეების საქართველოს უმნიშვნელოვანესი აკადემიური ცენტრი იყო. VI საუკუნიდან მოყოლებული, მონასტერმა არაერთი ბრძენი და მოაზროვნე აღზარდა, მათ შორის, გადმოცემის თანახმად, დიდი ქართველი პოეტი შოთა რუსთაველიც. დღესაც კი, საუკუნეების შემდეგ, იყალთოს მონასტერი კვლავ განაგრძობს მნახველთა მოხიბვლას თავისი შთამბეჭდავი არქიტექტურითა და მდიდარი ისტორიით.
მონასტრის ისტორია
იყალთოს მონასტერი VI საუკუნეში ასურელმა მამამ ზენონმა დააარსა. მონასტერმა საუკუნეების განმავლობაში საქართველოს კულტურისა და განათლების უმნიშვნელოვანეს ცენტრად იქცა. ისტორიული წყაროების თანახმად, XI-XII საუკუნეებში აქ არსენ იყალთოელმა დააარსა აკადემია, რომელიც შუა საუკუნეების საქართველოს უმაღლესი საგანმანათლებლო კერა გახდა. გადმოცემის თანახმად, სწორედ აქ მიიღო განათლება დიდმა ქართველმა პოეტმა შოთა რუსთაველმა.
არქიტექტურა
სამონასტრო კომპლექსი სამი ეკლესიისგან შედგება: ღვთაების, სამებისა და ყველაწმინდის ტაძრებისგან. მთავარი ნაგებობა VIII-IX საუკუნეების ფერისცვალების ეკლესიაა, რომელიც იმ ადგილზეა აგებული, სადაც წმინდა ზენონი განისვენებს. სამების მცირე ეკლესიაში VI საუკუნის გუმბათოვანი ტაძრის ნაწილებია შემორჩენილი, ხოლო ყველაწმინდის ერთნავიანი ეკლესია XII-XIII საუკუნეების მიჯნაზეა აშენებული. მონასტრის არქიტექტურული ანსამბლი ორგანულად ერწყმის გარშემო არსებულ ბუნებრივ ლანდშაფტს და შთამბეჭდავ სანახაობას ქმნის.
იყალთოს აკადემია
აკადემიის შენობა რიყის ქვითაა ნაგები და ორსართულიანია. პირველ სართულზე ორი ოთახია განთავსებული, მეორე სართული კი ერთი დიდი დარბაზისგან შედგება (24,5x9 მ), რომელიც სამეცნიერო შეკრებებისთვის იყო განკუთვნილი. აქ ასწავლიდნენ ღვთისმეტყველებას, რიტორიკას, ასტრონომიას, ფილოსოფიას, გეოგრაფიას და გეომეტრიას. თეორიულ განათლებასთან ერთად, სტუდენტები ეუფლებოდნენ პრაქტიკულ ხელობებსაც - მევენახეობა-მეღვინეობას, კერამიკას და ლითონის დამუშავებას. არქეოლოგიურმა გათხრებმა აჩვენა, რომ აკადემიის შენობის ირგვლივ მრავალი სახელოსნო, მარანი და სამჭედლო იყო განთავსებული.
მონასტრის განვითარება და მნიშვნელობა
იყალთოს მონასტერი საუკუნეების განმავლობაში წარმოადგენდა მნიშვნელოვან სამეცნიერო-საგანმანათლებლო ცენტრს, სადაც ინტენსიურად მიმდინარეობდა მთარგმნელობითი საქმიანობა. აქ იქმნებოდა და ითარგმნებოდა მნიშვნელოვანი საღვთისმეტყველო და ფილოსოფიური ტექსტები. არსენ იყალთოელმა სწორედ აქ თარგმნა "დიდი სჯულის კანონი" - უმნიშვნელოვანესი საეკლესიო სამართლის კრებული.
მონასტრის დღევანდელი მდგომარეობა
მიუხედავად იმისა, რომ 1616 წელს შაჰ-აბასის შემოსევისას მონასტერი მძიმედ დაზიანდა, დღეს ის კვლავ მოქმედია. 2004-2009 წლებში ჩატარებული სარესტავრაციო სამუშაოების შედეგად, კომპლექსმა პირვანდელი იერსახე დაიბრუნა. მონასტრის ტერიტორიაზე შემორჩენილია უნიკალური არქეოლოგიური მასალა, მათ შორის საქართველოში ყველაზე დიდი ქვის საწნახელი. დღეს მონასტერი კვლავ ასრულებს თავის სულიერ მისიას და ამავდროულად, წარმოადგენს მნიშვნელოვან ტურისტულ ღირსშესანიშნაობას.
როგორ მივაღწიოთ
იყალთოს მონასტერი მდებარეობს კახეთში, თელავიდან 12 კილომეტრის დაშორებით, ჩრდილოეთის მიმართულებით. მონასტრამდე მისასვლელად შეგიძლიათ თელავიდან ტაქსით ან საკუთარი ავტომობილით ისარგებლოთ. გზა კარგად არის მონიშნული და მისასვლელად დაახლოებით 18 წუთი დაგჭირდებათ. მონასტერი მთელი წლის განმავლობაში ღიაა მნახველთათვის და შესვლა უფასოა. რეკომენდებულია ვიზიტი დილის ან საღამოს საათებში, როდესაც შუადღის სიცხე ნაკლებად შემაწუხებელია.
