მანავის ციხე-სიმაგრე კახეთში, საგარეჯოს მუნიციპალიტეტის სოფელ მანავთან, მაღალ მთაზე მდებარეობს. ეს შთამბეჭდავი ნაგებობა ფეოდალური კახეთის მნიშვნელოვან ცენტრს წარმოადგენდა და დღემდე ინარჩუნებს თავის განსაკუთრებულ მნიშვნელობას ქართული არქიტექტურის ისტორიაში. ვახუშტი ბატონიშვილის ცნობით, "ჰერეთის მთის ძირს არს მანავი, სადაც აღაშენა სასახლე იმამ-ყული ხან მთის ძირად, არს ძველადი ციხე და აწ შემუსვრილი."
ციხის აღწერილობა
კომპლექსი ორი ძირითადი ნაწილისგან შედგება: მაღალ ადგილზე აღმართული ციტადელი და აღმოსავლეთით მიშენებული ქვედა ციხე. ციხეს შიდა გალავანი აკრავს, რომლის მთავარი შესასვლელი ჩრდილოეთიდან იყო მოწყობილი. ოთხი კოშკით გამაგრებული სიმაგრიდან შესანიშნავად იშლება ხედი მიმდებარე ტერიტორიაზე. ციტადელი გეგმით უსწორო ოთხკუთხედს წარმოადგენს, რომლის სიგრძე სიგანეს თითქმის ორჯერ აღემატება.
არქიტექტურული კომპლექსი
ციხის კომპლექსში შედის: შიდა ციხე წყალსაცავიანი სასახლით, დიდი ზომის კოშკოვანი სახლის ნანგრევები, მცირე კოშკი, მოზრდილი კოშკოვანი სახლი და ორსართულიანი შენობის ნაშთები. განსაკუთრებით აღსანიშნავია სამი დარბაზული ეკლესია - ღვთისმშობლის დიდი, პატარა ეკლესია და წმინდა გიორგის სახელობის ტაძარი. კომპლექსს ასევე აქვს წყალსაცავი და გალავანი. ჩრდილოეთის გალავნის შუაში მდგარა სამსართულიანი სასახლე, რომლის პირველ სართულზე მოწყობილი იყო წყალსაცავი კამაროვანი გადახურვით.
ისტორიული მნიშვნელობა
ციხის უძველესი სამშენებლო ფენა X-XI საუკუნეებს მიეკუთვნება, ხოლო ახალი ნაგებობები XVI-XVII საუკუნეებშია აგებული. XVIII საუკუნის დასაწყისში კახეთის მეფე დავით II-მ (იმამ-ყული ხანი) მანავი თავის რეზიდენციად აქცია და აქედან მართავდა სამეფოს. 1712 წელს აქ თეიმურაზ II-მ იქორწინა, რაც კიდევ ერთხელ ადასტურებს ციხის მნიშვნელობას იმდროინდელი კახეთის სამეფოს პოლიტიკურ ცხოვრებაში. მემატიანეთა ცნობებით, თეიმურაზ II აქ მომდევნო წლებშიც იმყოფებოდა და სავარაუდოდ, ერეკლე II-ც აქ იზრდებოდა.
სტრატეგიული მდებარეობა
მანავის ციხე სტრატეგიულად უმნიშვნელოვანეს ადგილზეა აგებული. ციხიდან შესანიშნავად ჩანს ხეობა ორივე მიმართულებით, დაახლოებით 10-15 კილომეტრის მანძილზე. დასავლეთის მხრიდან ციხე ბუნებრივად მიუდგომელია, ხოლო დანარჩენი მხარეები გალავნითაა დაცული. ციხის მშენებლებს მეტად მოხერხებული ადგილი შეურჩევიათ - აქ ხეობაც შედარებით გაშლილია და ანსამბლსაც მაღალი მთები აკრავს. მაღალი მდებარეობის გამო, ციხის წყლით მომარაგება სპეციალური წყალსაცავების საშუალებით ხდებოდა.
თავდაცვითი სისტემა
ციხის თავდაცვით სისტემას აძლიერებდა ნახევარწრიული ბურჯები და კონტრფორსები. მთავარი შესასვლელი ქვედა ციხის ჩრდილოეთ კედელში იყო მოწყობილი, სადაც საყარაულო კოშკიც მდგარა. კოშკის ქვეშ კამაროვანი გასასვლელი ყოფილა გამართული, რაც XVII საუკუნის არქიტექტურული გადაწყვეტისთვის იყო დამახასიათებელი.
თანამედროვე მდგომარეობა
2006 წლის 7 ნოემბერს მანავის ციხეს მიენიჭა ეროვნული მნიშვნელობის კულტურის უძრავი ძეგლის სტატუსი. მიუხედავად დროთა განმავლობაში მიყენებული ზიანისა, ციხე-სიმაგრე დღემდე რჩება კახეთის ერთ-ერთ შთამბეჭდავ ისტორიულ ძეგლად და მნიშვნელოვან ტურისტულ ღირსშესანიშნაობად. თანამედროვე ვიზიტორებს საშუალება აქვთ დაათვალიერონ ამ უძველესი ციხე-სიმაგრის ნანგრევები და წარმოიდგინონ მისი ისტორიული დიდება.
